De lezing “Ludiek uit de branding” door Hans van Keken, gehouden op 17 januari 1984 in Baarn, bespreekt de ontwikkeling en betekenis van het begrip “ludiek” in de cultuur, het onderwijs en de samenleving. Hier is een samenvatting van de belangrijkste punten:
- Oorsprong van ‘ludiek’:
- Het begrip is geïntroduceerd door Johan Huizinga in zijn werk Homo Ludens (1938). Voor Huizinga vertegenwoordigde ‘ludiek’ het spelelement in cultuur, gekarakteriseerd door vrijheid, eigen orde en onafhankelijkheid van dagelijks leven.
- Huizinga benadrukte het belang van spel als fundament van cultuur en betreurde het verval ervan sinds de 19e eeuw.
- Provo en New Babylon:
- De term ‘ludiek’ kreeg in de jaren 60 een nieuwe betekenis door de Provobeweging. Het werd geassocieerd met creatieve en niet-nuttige activiteiten, zoals in Constant Nieuwenhuys’ idee van New Babylon, een utopische samenleving voor de “homo ludens”.
- Dit inspireerde nieuwe opvattingen over vrije tijd en creativiteit, los van nut of productie.
- Onzekerheid over ‘ludiek’ in onderwijs:
- Ad Heerkens gebruikte de term in zijn werk Ludiek in de branding (1973) om expressieve vorming te beschrijven. Democratisering in het onderwijs bracht echter onduidelijkheid over de invulling ervan.
- Traditionele structuren, zoals het leren van vaste liedjes, werden vervangen door vrijheid in expressie, wat leidde tot onzekerheid voor zowel docenten als studenten.
- Muzisch vs. ludisch:
- Binnen het onderwijs bestond debat over de termen ‘muzisch’ (kunstzinnige vorming) en ‘ludisch’. Hoewel ze kunnen overlappen, benadrukt ludisch vooral het speelse element.
- Popularisering van ‘ludiek’:
- Vanaf de jaren 60 werd ‘ludiek’ een breed gebruikte term, vaak los van zijn oorspronkelijke betekenis, om speelsheid en creativiteit in acties en communicatie te beschrijven.
- Kritiek en afsluiting:
- Van Keken stelt dat ‘ludisch’ in het onderwijs zijn verbinding met de samenleving verloren heeft en pleit voor afschaffing van de term. Hij benadrukt het belang van herverbinding met de samenleving en authenticiteit in het gebruik van ‘ludiek’.
De lezing onderzoekt hoe ‘ludiek’ evolueerde van een concept in de cultuurfilosofie naar een wijdverbreid en soms oppervlakkig gebruikt begrip, en reflecteert kritisch op de implicaties voor onderwijs en samenleving.