De Johanna Visioenen – Visions of Johanna Interpretatie en vertaling Hans van Keken
Visions of Johanna door Bob Dylan, Blonde on Blonde, 1966
Dromen kunnen uitgroeien tot nachtmerries. Je krijgt ze in je slaap. Maar dromen zijn geen visioenen. Visioenen zijn vergezichten in de geest, soms doembeelden, maar altijd vooruitziend van karakter met soms surrealistische trekken. Je hoeft er zeker niet voor in slaap te zijn. En dat is waar we hier mee te maken hebben met de visioenen van Johanna. In deze song van Bob Dylan is iemands leven verwoord, die een lief uit het verleden niet kan loslaten. Zoals de jongeling die aan zijn eerste meisje is blijven hangen. Niets, ook andere vrouwen niet. kan de band met die geliefde ontkoppelen of te niet doen. Die band is en blijft obsessief aanwezig in zijn bestaan opgeroepen door de visioenen. Daar gaat het over in de Johanna Visioenen. De overweldigende rol van die visioenen is af te lezen aan de refreindelen:
And these visions of Johanna they conquer my mind / Where these visions of Johanna have now taken my place. / And these visions of Johanna, they kept me up past the dawn. / But these visions of Johanna, they make it all seem so cruel. / And these visions of Johanna are now all that remain
Deze visioenen van Johanna, ze veroveren mijn geest / Terwijl deze visioenen van Johanna nu helemaal bezit van mij hebben genomen / En deze visioenen houden me wakker tot na de dageraad / Maar deze visioenen van Johanna maken dat alles zo wreed lijkt / Het enige dat er nu nog overblijft zijn deze visioenen van Johanna.
- Het eerste couplet geeft een duidelijke sfeertekening. Ongewild zitten mensen in een ruimte bijeen. Dit gezelschap lijkt zich in toenemende mate aan bedwelmende middelen tegoed te doen. Een vrouw, Louise daagt uit. Deze zo te horen, wat labiele Louise maakt deel uit van het gestrande gezelschap. We komen meer te weten over de ruimte waarin ze verblijven. Het is er een beetje onwezenlijk qua licht en geluid. Er zijn geluiden van een radiostation en van bonkende verwarmingsbuizen. Licht flikkert vanuit het appartement aan de overkant. Louise is intens aan het vrijen geraakt. Niet te min wordt hij steeds meer in beslag genomen door de visioenen van Johanna.
Ain’t it just like the night to play tricks when you’re tryin’ to be so quiet? / We sit here stranded, though we’re all doin’ our best to deny it / And Louise holds a handful of rain, temptin’ you to defy it
Lights flicker from the opposite loft / In this room the heat pipes just cough / The country music station plays soft / But there’s nothing, really nothing to turn off / Just Louise and her lover so entwined / And these visions of Johanna that conquer my mind
Is het niet eigen aan de nacht je voor de gek te houden wanneer je erg stil probeert te zijn / We zijn hier blijven hangen, ook al willen we dat niet weten / En Louise houdt een handvol regen vast en verleidt je om het te ontkennen / Lichten flikkeren in het appartement aan de overkant / Hier bonken alleen maar de verwarmingsbuizen / Het country muziek radiostation speelt zachtjes /Maar er is niets, echt niets om uit te zetten / Alleen Louise en haar vrijer zo verstrengeld / En die visioenen van Johanna ze veroveren mijn geest.
- De scene wordt steeds surrealistischer. Dames die op een ongure plek blindemannetje spelen met als inzet seks met wie. Meisjes van de nacht brengen verleidelijke verhalen. De nachtwaker is danig in de war. Hij twijfelt aan zijn waarneming: zijn zij gek of ben ik het? Louise’s nabijheid kan niet voorkomen, dat de afwezigheid van Johanna sterk wordt gevoeld. Hij raakt er door overweldigd. De visioenen van Johanna plaatsen hem buiten zichzelf.
In the empty lot where the ladies play blindman’s bluff with the key chain
And the all-night girls they whisper of escapades out on the “D” train
We can hear the night watchman click his flashlight
Ask himself if it’s him or them that’s insane
Louise, she’s all right, she’s just near
She’s delicate and seems like the mirror
But she just makes it all too concise and too clear
That Johanna’s not here
The ghost of ‘lectricity howls in the bones of her face
Where these visions of Johanna have now taken my place
Op een verlaten plek spelen dames blindemannetje om sex met wie.[1] / En de meisjes van de nacht fluisteren over gewaagde uitstapjes op de D trein / We kunnen de nachtwaker horen die zijn zaklantaarn aanklikt / Zich afvragend wie is er nu eigenlijk gestoord, hij of zij / Louise, zij is okay, ze is gewoon dichtbij / Ze is breekbaar en lijkt wel haar spiegelbeeld / Ze maakt het hoe dan ook erg duidelijk dat Johanna hier niet is / De geest van de lamp licht op achter de huid van haar gezicht’(vertaling Ernst Jansz) / Terwijl deze visioenen van Johanna nu helemaal bezit van mij hebben genomen.
- Er is in het gestrande gezelschap een warrig (geworden) klein opscheppertje [2] aanwezig die in contact staat met zijn betreurde geliefde. Deze zegt hem desgevraagd dat hij van haar een afscheidskus kan krijgen. Maar dat is dan ook alles wat hij te weten komt. De visioenen gaan door.
Now, little boy lost, he takes himself so seriously / He brags of his misery, he likes to live dangerously / And when bringing her name up / He speaks of a farewell kiss to me / He’s sure got a lotta gall to be so useless and all / Muttering small talk at the wall while I’m in the hall / How can I explain? / Oh, it’s so hard to get on / And these visions of Johanna, they kept me up past the dawn
De kleine jongen verloren gelopen, neemt zichzelf zeer serieus / Schept op over zijn ellende en leeft graag gevaarlijk / En als hij haar ter sprake brengt dan zegt ie je krijgt nog een afscheidskus / Hij heeft meer dan genoeg lef om zo nutteloos te zijn / Hij mompelt loze praatjes tegen de muur, terwijl ik aan de andere kant ben / Hoe kan ik dit verklaren? / Oh, het valt mij zwaar om verder te gaan / En deze visioenen van Johanna, ze hielden me wakker tot na het ochtendgloren.
- Het gezelschap lijkt al aardig in de lorum. De gedachten gaan over musea waar de kunstwerken opgaan voor de eeuwigheid (welke kunst zal er blijvend hangen, er blijvend aanwezig zijn?). Stemmen die elkaar nazeggen dat dit nu de verlossing is. Dat lijkt toch niet het geval want de glimlach van de Mona Lise drukt ellende uit. Opgemaakte dames doen het schuchtere meisje bevriezen. Iemand kan zijn knieën niet meer vinden. Het beeld wordt nog absurder: een muilezel behangen met juwelen en verrekijkers. Als mooi kan hij het niet ervaren (zelfs de glimlach van de Mona Lisa wordt als naar gezien), want Johanna spookt door zijn hoofd.
Inside the museums, Infinity goes up on trial / Voices echo this is what salvation must be like after a while / But Mona Lisa musta had the highway blues / You can tell by the way she smiles / See the primitive wallflower freeze / When the jelly-faced women all sneeze / Hear the one with the mustache say, “Jeeze / I can’t find my knees” / Oh, jewels and binoculars hang from the head of the mule / But these visions of Johanna, they make it all seem so cruel
In de musea staat de oneindigheid op het spel / Stemmen echoën zo moet de verlossing er na een tijdje uitzien / Maar Mona Lisa moet een naar leven hebben gehad [3] / dat kun je zien aan de manier waarop ze lacht / Zie het simpele muurbloempje bevriezen / Als de dik opgemaakte vrouwengezichten niesen / Hoor hem met de snor zeggen jezus / ik kan mijn knieën niet vinden / Oh, juwelen en verrekijkers hangen om het hoofd van de muilezel / Maar die visioenen van Johanna maken dat alles er zo wreed uitziet.
- Niets rest hem meer van Johanna dan de visioenen. De wereld bedondert. Men gebruikt elkaar. Het toneelverleden (van haar?) is vergaan. De Fiddler on the Roof (van Chagall) verlaat het dak en gaat op pad. Als ware hij een profeet legt hij vast dat ‘alle zonden vergeven zijn’. In de entourage van vissen die op de achterbak van een vrachtwagen worden geladen. Het wordt hem te veel.
The peddler now speaks to the countess who’s pretending to care for him / Sayin’, “Name me someone that’s not a parasite and I’ll go out and say a prayer for him” / But like Louise always says / “Ya can’t look at much, can ya man?” / As she, herself, prepares for him / And Madonna, she still has not showed
We see this empty cage now corrode / Where her cape of the stage once had flowed / The fiddler, he now steps to the road / He writes ev’rything’s been returned which was owed / On the back of the fish truck that loads / While my conscience explodes / The harmonicas play the skeleton keys and the rain / And these visions of Johanna are now all that remain
De marskramer praat nu met de gravin die voordoet om hem te geven / Hij zegt “Noem me iemand die geen parasiet is, dan ga ik er naar toe en zeg een gebed voor hem op/ Maar zoals Louise altijd zegt / Je kunt niet naar veel dingen tegelijk kijken, nietwaar? / Terwijl zij zich voor hem beschikbaar maakt / En Madonna, ze is nog steeds niet verschenen / We zien deze lege kooi verroesten/ Waarin ooit haar toneelmantel te zien was / De violist stapt nu de weg op / Hij schrijft alles is teruggegeven wat verschuldigd was / Achterop de vrachtwagen met vis die aan het laden is / Terwijl mijn bewustzijn ontploft / De overal doorheen scheurende mondharmonica’s en de regen / En deze visioenen van Johanna is alles wat er overblijft
Vertaling en interpretatie www.hansvankeken.nl
Deze vertaling en interpretatie is mede tot stand gekomen met de hulp van mijn vriend Rob Viester en met een bijdrage van Joost Plomp.
[1] We kennen dit ook uit de Nederlandse scene zo eind jaren zestig. In de States zijn het sleutelhangers met autosleutels die in een mandje zijn gedaan door de heren. De dames pikken er eentje uit en met die man wordt het paradise by the dashboard light of te wel daarmee hebben ze sex in zijn auto. Een Nederlandse variant is sleutels van kamers in een mandje. Dames spelen een variant op blindemannetje met als inzet seks met wie.
[2] Vaak is er in een groep iemand die er niet helemaal bij hoort en daarom meestal het mikpunt van het gezelschap. Zo iemand wordt dan “het kind” of “de kleine jongen” genoemd. Interpretatie van Joost Plomp.
[3] Highway blues: meaning a miserable journey through life
De Johanna Visioenen een begeleidend schrijven door Hans van Keken, 2018, bijgesteld mei 2020
- Visions of Johanna, by Bob Dylan, Blonde on Blonde, 1966 –
‘Ain’t it just like the night to play tricks when you’re tryin’ to be so quiet?’, zo luidt de openingszin van ‘ de Johanna Visoenen’ -Is het niet eigen aan de nacht je voor de gek te houden terwijl je stil probeert te zijn?- Met deze absurditeit vangen de droombeelden aan. Dylan gebruikt in bijna elke regel van dit lied ongerijmdheden, absurditeiten als stijlfiguur. Een sfeertekening levert dat op van vooral vertwijfeling en verlatenheid. Neem de eerste zin met daarin de ongerijmdheid dat de nacht je voor de gek zou houden, ‘terwijl je stil probeert te zijn’. Zo ook in het vervolg; ‘we zijn hier gestrand, hoewel we allemaal ons best doen om dat te ontkennen’, met meteen daarop dat prachtige surrealistische ‘And Louise holds a handful of rain, tempting you to defy it.’ Schitterend vertaald door Ernst Jansz met: ‘Louise heeft een hand vol regen die ze jou als sneeuw verkoopt’. De sfeer is verder weergegeven met ‘Lichten flikkeren in het appartement aan de overkant, in deze kamer kreunen en steunen alleen maar verwarmingsbuizen.’ ‘Het country muziek radiostation speelt zachtjes.’ ‘Maar er is niets, echt niets om uit te zetten.’ ‘Alleen Louise en haar vrijer zo verstrengeld.’ Het enige wat blijkbaar is ‘uit te zetten, uit elkaar kan gaan’ is het verstrengeld stel.
Dylan gebruikte dit stijlfiguur al eerder, onder meer in Desolation Row (1965). Waar de sfeer is opgetekend met prachtige ongerijmdheden als ‘De schoonheidssalon is gevuld met zeelui’, ‘Einstein vermomd als Robin Hood’ en ‘Ze voeden Casanova met een lepel’.
Dan waar dit lied over gaat het refreinachtig zinsdeel: ‘Deze visioenen van Johanna, die veroveren mijn geest.’ Het is niet echt een refreinzin want telkens is er weer een andere invulling waarmee het verloop van de nacht is weergegeven. Eerst dienen die visioenen zich aan, daarna leggen ze volledig beslag op hem en wel zodanig dat hij er niet door kan slapen, gekweld als hij wordt doordat ze alles naargeestig doen voorkomen. Tenslotte rest hem alleen maar die visioenen zelf. Hij raakt met andere woorden helemaal door vervuld van die visioenen, opgeroepen door gedachten aan Johanna (overduidelijk een niet ‘losgelaten’ oud geliefde).
‘Deze visioenen van Johanna, die veroveren mijn geest’/ ‘Waar deze visioenen van Johanna nu helemaal bezit van mij hebben genomen’ / ‘En deze visioenen houden me wakker tot na de dageraad’ / ‘Maar deze visioenen van Johanna maken dat alles zo wreed lijkt’/ ‘Het enige dat er nu nog overblijft zijn deze visioenen van Johanna’.
And these visions of Johanna that conquer my mind / Where these visions of Johanna have now taken my place. / And these visions of Johanna, they kept me up past the dawn. / But these visions of Johanna, they make it all seem so cruel. / And these visions of Johanna are now all that remain–
Dylan doet dat vaker in zijn songs refreinachtige zinnen gebruiken. Denk maar eens aan “It’s Alright, Ma (I’m Only Bleeding)”; Album: Bringing It All Back Home, uitgebracht in 1965.
It’s alright, Ma, I’m only sighing / And it’s alright, Ma, I can make it / I got nothing, Ma, to live up to / But it’s alright, Ma, if I can’t please him / But it’s alright, Ma, it’s life, and life only –
Wie heeft niet een keer tijdens een vrijpartij aan een vorige liefje gedacht, kort of lang. In deze song gebeurt dat obsessief lang namelijk de hele nacht door in de vorm van visioenen.
Naast ongerijmdheden gebruikt Dylan ook heel specifieke sfeertekeningen om die visioenen te beschrijven. In het volgende couplet heet het: ‘Op een verlaten plek spelen de dames blindemannetje om seks met wie.’ – In the empty lot where the ladies play blindman’s bluff with the key chain – Terzijde: we kennen dit ook uit de Nederlandse scene zo eind jaren zestig. In de States zijn het sleutelhangers met autosleutels die in een mandje zijn gedaan door de heren. De dames pikken er eentje uit en met die man wordt het paradise by the dashboard light of te wel daarmee hebben ze sex in zijn auto. Een Nederlandse variant is sleutels van kamers in een mandje.
Dames spelen blindemannetje om sex met wie. Terwijl de meisjes van de nacht – the all night girls- lispelen over avontuurtjes op lijn D – … they whisper of escapades out on the “D” train ‘.
En om te beschrijven hoe onwezenlijk de situatie wordt, staat er dat zelfs de nachtwaker sterk aan zijn eigen vermogens twijfelt als hij zijn zaklantaarn laat schijnen’ – We can hear the night watchman click his flashlight / Ask himself if it’s him or them that’s really insane –
Terzijde; door Ernst Jansz heel grappig vertaald met ‘ En hoor de nachtwacht klikt zijn zaklantaarn en twijfelt aan zijn nieuwste medicijn.’
Dan volgt de scene waarin is beschreven dat Louise’s aanwezigheid al te zeer benadrukt dat Johanna afwezig is. Niks op aan te merken op die Louise, ze is oké, gewoon dichtbij / ze is gevoelig en lijkt wel een spiegel / Maar ze maakt het maar al te goed duidelijk / Dat Johanna er niet is.
- Louise, she’s all right, she’s just near / She’s delicate and seems like the mirror /
But she just makes it all too concise and too clear / That Johanna’s not here –
Kloppen doet het niet al is ze okay en dichtbij toch: ‘The ghost of ‘lectricity howls in the bones of her face’. Wederom schitterend vertaald door Ernst Jansz met ‘De geest van de lamp licht op achter de huid van haar gezicht’. Tenslotte weer de refreinachtige zin: ‘Waar deze visioenen van Johanna nu helemaal bezit van mij hebben genomen’ – Where these visions of Johanna have now taken my place –
===========
NB Alleen de vertaling van Ernst Jansz is geraadpleegd: Voor de Engelse teksten is gebruik gemaakt van Fremsprache Texte Bob Dylan, 2008.